27 Μάρτη 2020

Σ' ένα από τα πιο επιδραστικά κείμενα της θεωρίας του κράτους και του δικαίου του 20ού αιώνα, ο Γερμανός πολιτειολόγος Carl Schmitt γράφει: «Η έννοια της κυριαρχίας προσανατολίζεται στην κρίσιμη περίπτωση, δηλαδή στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης. (...) Η ίδια η έννομη τάξη μπορεί να αναστέλλει από μόνη της την ισχύ της. (...) Η εξαίρεση είναι πιο ενδιαφέρουσα από την κανονική περίπτωση. Το κανονικό δεν αποδεικνύει τίποτε, η εξαίρεση αποδεικνύει τα πάντα. Δεν επιβεβαιώνει απλώς τον κανόνα, παρά ο κανόνας ζει από την εξαίρεση και μόνο. Μέσα στην εξαίρεση η δύναμη της πραγματικής ζωής διαρρηγνύει την κρούστα μιας μηχανικής αγκυλωμένης στην επανάληψη. Ένας προτεστάντης θεολόγος το είπε: "Η εξαίρεση εξηγεί το γενικό και τον εαυτό της. Κι αν θέλει κανείς να μελετήσει σωστά το γενικό, χρειάζεται απλώς να αναζητήσει μια πραγματική εξαίρεση. Αυτή τα φανερώνει όλα πολύ πιο ξεκάθαρα απ' ό,τι το ίδιο το γενικό. Τελικά, αηδιάζει κανείς την ασταμάτητη φλυαρία για το γενικό. Υπάρχουν εξαιρέσεις. Αν δεν μπορούμε να τις εξηγήσουμε, τότε δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ούτε το γενικό. Συνήθως, δεν παρατηρούμε τη δυσκολία, γιατί το γενικό ούτε καν το στοχαζόμαστε με πάθος, παρά με μια βολική επιφανειακότητα. Αντίθετα, η εξαίρεση στοχάζεται το γενικό με ενεργό πάθος».

Στο δοκίμιό του Πολιτική Θεολογία ο Καρλ Σμιτ (1888-1985) νομικός και φιλόσοφος, μέλος του πρωσικού συμβουλίου στο χιτλερικό καθεστώς, πρόεδρος των εθνικοσοσιαλιστών νομικών διατυπώνει την περιβόητη φράση: «Κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει για την επιβολή κατάστασης εξαίρεσης», υποστηρίζοντας ότι «οι πιο γόνιμες έννοιες της μοντέρνας πολιτειολογίας είναι θεολογικές έννοιες, εκκοσμικευμένες, όχι μόνο ως προς την ιστορική τους εξέλιξη, εφόσον αυτές πέρασαν στην πολιτειολογία από τη θεολογία, παραδείγματος χάριν ο παντοδύναμος θεός έγινε παντοδύναμος νομοθέτης». Και ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν αναλύει, επισημαίνει και εξηγεί πως η κατάσταση εξαίρεσης που γίνεται κανόνας μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε μία αντιδραστική ευκαιριακά πολιτική, όχι μόνο σε ρατσισμό, αλλά και σε επιβολή βασανιστηρίων και εντέλει σ' ένα Γκουαντάναμο.

Η κατάσταση εξαίρεσης, συμπληρώνει, ότι «εγκαθιδρύει μια κρυφή, αλλά θεμελιώδη σχέση μεταξύ της ύπαρξης και της απουσίας του νόμου. Είναι κάτι το κενό, το άγραφο, όμως αυτός ο κενός χώρος είναι συστατικός του νομικού συστήματος»

Η κατάσταση των κρατουμένων του Γκουαντάναμο, συνεχίζει ο Αγκάμπεν, μπορεί να συγκριθεί με αυτή των ναζιστικών στρατοπέδων, διότι ''δεν έχουν την ιδιότητα του αιχμαλώτου πολέμου, δεν υπόκεινται σε κανένα απολύτως νομικό καθεστώς. Υπόκεινται μόνο στην ωμή δύναμη, δεν έχουν καμιά νομική υπόσταση''. Ο κυρίαρχος λοιπόν επέβαλε, και στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρό του κινδύνου του κορωνοϊού κατάσταση εξαίρεσης που μεταφράζεται σε κατάσταση εγκλεισμού και μάλιστα όχι οικειοθελούς, αλλά αναγκαστικού.

Η μάζα, κατά τον Γκυστάβ Λεμπόν, υπνωτίζεται. Οι άνθρωποι όταν συσπειρώνονται σε μάζα χάνουν την ατομικότητά τους έτσι που η μάζα να γίνεται ''μια δουλική αγέλη που δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει χωρίς αφέντη''. Η επιβολή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης - μια διαφορετική διατύπωση της κατάστασης εξαίρεσης επιβλήθηκε σε 25 χώρες, από τις 170 περίπου, που έχουν προσβληθεί σε μεγάλη η μικρή κλίμακα από τον κορωνοϊό. Στις άλλες έχουν ληφθεί διάφορα απαγορευτικά μέτρα ,αλλά δεν έχει επιβληθεί το απροκάλυπτο μέτρο που στερεί τον άνθρωπο από την ελευθερία του. Οι καθοδηγητές της μάζας υποστηρίζουν πως ό,τι κάνουν, όποιο μέτρο παίρνουν είναι για το καλό της. Γιατί υποτίθεται πως οι καθοδηγητές, όπως και οι ηγέτες, παλιότερα οι αφέντες, ξέρουν πριν από κάθε άλλον το καλό της μάζας, αλλά αυτό που στην πραγματικότητα επιδιώκουν είναι το δικό τους καλό, το οποίο συνίσταται είναι  η υγεία και ευρυθμία των αγορών, ο πλουτισμός των ελίτ και η ενοχοποίηση των μαζών. Το πρόβλημα είναι πως οι άνθρωποι όταν δεν έχουν που να στηριχθούν, όπως υποστηρίζει ο Μακιαβέλλι, αναζητούν έναν ισχυρό ηγέτη - ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει αυτό. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην Ιστορία όταν ακριβώς οι μάζες ήταν αβοήθητες και έρμαιο του πανικού τους. Ο φόβος δεν φυλάει πάντοτε τα έρημα. Το συναίσθημα αυτό είναι πολύ συχνό στους ανθρώπους ιδίως όταν κάτι επικίνδυνο τους απειλεί ακριβώς γιατί δε γνωρίζουν τι είναι. Οι καταπιεσμένοι δεν ξεσηκώνονται, ακόμα και όταν δεν έχουν να χάσουν τίποτα παρά μόνο τις αλυσίδες τους. Γιατί είναι γεμάτοι από προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες, ενοχές, αμάθεια και αφήνονται στα χέρια κάποιων ισχυρών οι οποίοι οδηγούν το πεπρωμένο τους.

Η ιστορία είναι γεμάτη από καταστροφές, λιμούς, λοιμούς, καταποντισμούς και ωστόσο είναι κάθε φορά έτοιμη να ξανακάνει ότι είχε κάνει και σε παλιότερη εποχή. Αλλά κάθε συγκυρία είναι διαφορετική γι' αυτό ο ηγεμόνας δεν μπορεί πάντα να φέρεται αυταρχικά. Πρέπει να βάζει λίγο νερό στο κρασί του και να δίνει στους ανθρώπους κάποια ωφελήματα, ώστε να τους κρατά αφοσιωμένους.

«Αρκεί να γνωρίζουμε πως είμαστε υπήκοοι του βασιλέα. Εάν ο αγών του είναι λάθος, η υπακοή μας στο βασιλιά σβήνει το έγκλημα απ' τις ψυχές μας». Το απόσπασμα προέρχεται από τον Ερρίκο Ε' του Σαίξπηρ και το παραθέτει ο Νικήτας Σινιόσογλου στο βιβλίο του Μαύρες Διαθήκες  αναφέρεται στα Συμπληρώνοντας ότι «η υπακοή είναι αρετή καθαυτήν, κι είναι αρκετή για να εξισορροπήσει τα κρίματα που διαπράττονται στο όνομά της». Έτσι ο Σμιτ μπορούσε κάλλιστα να απονομιμοποιήσει τη δίκη της Νυρεμβέργης που έγινε αμέσως μετά τον πόλεμο γιατί θυματοποίησε του Γερμανούς συλλήβδην. Συγκρίνοντάς τον με τον άλλο στοχαστή του βιβλίου του, ο Ν. Σινιόσογλου, χαρακτηρίζει τον Σμιτ αμετανόητο από τον, πολλές φορές, απολογητικό Χάιντεγκερ.

Μιλώντας για την Πολιτική Θεολογία του Σμιτ, γράφει:: «Εφόσον η ισχύς είναι απροσπέλαστη απομένει να υποταχθώ στις εκδοχές της και να συνεργαστώ με τον εκάστοτε κυρίαρχο».

Εφόσον έχει θεολογικοποιήσει την ίδια την ισχύ, αποκλείει την ευθύνη των πολιτικών επιλογών. Αυτή η λογική οδήγησε σ' ένα Παγκόσμιο πόλεμο και στα συνακόλουθα εγκλήματά του, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σήμερα διαβάζοντας τους στοχασμούς και τις σκέψεις αυτού του νομικού δε μπορείς παρά να δυσανασχετήσεις και να εξοργιστείς. Ωστόσο επειδή το αυγό του φιδιού δεν εκκολάφθηκε άπαξ και δεν πέθανε ποτέ έως τώρα, οφείλεις να προσέχεις πολύ μη σκοντάψεις πάνω σ' αυτό που αποκαλούμε ‘’σαγήνη του απόλυτου κακού’’. Κάποτε υπήρχαν ‘’άρχοντες του τρόμου’’ μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού. Οι σημερινοί εκάστοτε κυρίαρχοι είναι απλοί τρομαλέοι διαχειριστές της εξουσίας που χειραγωγούν ένα ζαλισμένο φιλισταϊκό πλήθος, το οποίο, τρομοκρατημένο καθώς είναι, ακολουθεί αυτούς τους ερζάτς σωτήρες. Η ισχύς, προκαλεί πάντα δέος και υπακοή. Το πλήθος που έχει μετατραπεί σε μάζα άγεται και φέρεται από τυράννους και τυραννίσκους. Οι τυραννοκτόνοι ήταν πάντοτε, στην ιστορία της ανθρωπότητας, ελάχιστοι. Οι μεγάλες μάζες δεν ακολουθούσαν παρά μόνο τους τυράννους. Το κακό είναι ότι η ‘’σαγήνη του απόλυτου Κακού’’, των αρχόντων του τρόμου, η κυριαρχία του χρήματος και η ειδωλοποίησή του υπερτερούν κάθε ψήγματος ηθικής η οποία τείνει να εξαφανίζεται κάθε φορά που η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει ως σύνολο μια μεγάλη απειλή. Η ιστορία δεν έμαθε ποτέ τίποτα αυτούς που την διαβάζουν ή νομίζουν πως τη διαβάζουν. Οι άνθρωποι θα πέφτουν πάντα στα ίδια λάθη. Ένα από αυτά είναι η απεμπόληση του ορθού λόγου, του οποίου η κυριαρχία πολλές φορές και για συγκεκριμένους λόγους έχει κατηγορηθεί και μάλιστα δικαιολογημένα. Ωστόσο, η ολοκληρωτική απεμπόλισή του και η βουτιά στον ανορθολογισμό και τον μυστικισμό καθώς και η θρησκευτική προσήλωση και αφοσίωση ολόκληρων μαζών οδηγεί πάντα στον αφανισμό.